کد مطلب:148266 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:233
مفهوم شناسی اصلاح و احیاء
[1] .
«اصلاح» به لحاظ لغوی مصدری عربی دارد و مفرد واژه «اصلاحات» است و دارای معانی متعدد و متنوعی است كه عبارتند از: به سامان آوردن، درست و راست كردن، سر و سامان دادن، التیام بخشیدن، سازش و آشتی دادن، دور كردن تباهی، رفع عیب و فساد، به صلاح آوردن، نیك و بهتر و استوار كردن و در زبان عربی كلمه ی «الاصلاحات» رایج بوده و واژه «التعدیلات» نیز به جای اصلاحات و اصلاحات در قبال انقلاب «revolution» و در قیام با آن نیز بكار می رود و معادل رفرم
reform نیز می باشد، البته اصلاحی كه معادل رفرم است اصطلاحی خاص در فرهنگ و اندیشه ی سیاسی است و به نوعی خاص از تحولات و تغییرات اجتماعی نظر دارد و البته روشن است كه مقصود از «اصلاح» در واژه «اصلاح طلبی» اصلاح اجتماعی است و اصلاح اجتماعی یعنی دگرگون ساختن در جهت مطلوب یا رهایی از وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب و این به دو صورت ممكن است، نفی وضع موجود به طور كلی برای نیل به وضع مطلوب و یا بازسازی و دگرگونی در وضع موجود، با حفظ هویت ها و اصول در رسیدن به وضع مطلوب و از نظر استاد مطهری «اصلاح» به معنی سامان بخشیدن در مقابل «افساد» است و چنین اصلاح طلبی یك «روحیه ی اسلامی» است و آورده اند:
اصلاح طلبی یك روحیه ی اسلامی است. هر مسلمانی به حكم این كه مسلمان است خواه ناخواه اصلاح طلب و حداقل طرفدار اصلاح طلبی است، زیرا اصلاح طلبی هم به عنوان یك شأن پیامبری در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهی از منكر است كه از اركان تعلیمات اجتماعی اسلام است. [2] .
بنابراین اصلاح امری پسندیده و در ذات دین و از ویژگی های تدین می باشد و از نظر علمی نیز براساس متدلوژی فقهی و اجتماعی در حوزه های عملیاتی دین زمینه اجتهاد و تفقه در دین با همه ی جوانب آن در جهت اصلاح و زنده كردن و پویا نگهداشتن اندیشه و تفكر
اجتماعی اسلام و سامان بخشی و نظام دهی به جامعه در جهت رشد و پیشرفت و توسعه ها همه جانبه می باشد.
ناگفته نماند واژه اصلاحات از واژه های پرطرفدار و پرجاذبه می باشد كه باید براساس جهان بینی و ایدئولوژی كه مبنا و پشتوانه فرهنگی و معرفتی آن است تبیین و تحلیل و سپس پیرامون آن قضاوت و داوری شود، یعنی بشناسیم كه اصلاحات با چه مبادی و منابع تصوری، تصدیقی، متد و روشی و هدف و غایتی صورت می گیرد آنگاه به قضاوت و داوری بنشینیم و به همین جهت است كه اصلاحات گرچه از نظر واژه ای و لغوی معنائی پرجاذبه و باارزش دارد لكن براساس مؤلفه های ذاتی و عرضی خویش به اصلاحات مثبت و منفی، حق و باطل تقسیم پذیر است گرچه «اصلاح» در برابر «افساد» است اما خود متناقض یا پارادوكسیكال نیز می باشد و حتی در فرهنگ قرآن و جوامع روائی و حدیثی نیز چنین تناقض نمائی در مفهوم شناسی اصلاحات نهفته است، در اینجا ضمن نقل مطلبی از اندیشمند فرزانه و دانشمند پرمایه مقام معظم رهبری در خصوص اصلاحات مفهومی و واژه ای با یك رویكردی به «واژه شناسی قرآنی و حدیثی» در تبیین اصلاحات مطالبی را می آوریم:
اصلاحات از آن واژه هایی است كه همیشه پرجاذبه بوده است، همه انسانهایی كه از هر نوع فساد رنج می برند، دلشان با این شعار می تپد و طرفدار اصلاحات هستند. [3] .
با توجه به مطالب اخیر نتیجه می گیریم:
1- اصلاحات واژه ای پرجاذبه است.
2- اصلاح در برابر افساد است.
3- انسان به لحاظ فطری و عقلانی طرفدار اصلاحات یا اصلاح پسند است.
«اصلاح» به لحاظ لغوی مصدری عربی دارد و مفرد واژه «اصلاحات» است و دارای معانی متعدد و متنوعی است كه عبارتند از: به سامان آوردن، درست و راست كردن، سر و سامان دادن، التیام بخشیدن، سازش و آشتی دادن، دور كردن تباهی، رفع عیب و فساد، به صلاح آوردن، نیك و بهتر و استوار كردن و در زبان عربی كلمه ی «الاصلاحات» رایج بوده و واژه «التعدیلات» نیز به جای اصلاحات و اصلاحات در قبال انقلاب «revolution» و در قیام با آن نیز بكار می رود و معادل رفرم
reform نیز می باشد، البته اصلاحی كه معادل رفرم است اصطلاحی خاص در فرهنگ و اندیشه ی سیاسی است و به نوعی خاص از تحولات و تغییرات اجتماعی نظر دارد و البته روشن است كه مقصود از «اصلاح» در واژه «اصلاح طلبی» اصلاح اجتماعی است و اصلاح اجتماعی یعنی دگرگون ساختن در جهت مطلوب یا رهایی از وضع موجود و رسیدن به وضع مطلوب و این به دو صورت ممكن است، نفی وضع موجود به طور كلی برای نیل به وضع مطلوب و یا بازسازی و دگرگونی در وضع موجود، با حفظ هویت ها و اصول در رسیدن به وضع مطلوب و از نظر استاد مطهری «اصلاح» به معنی سامان بخشیدن در مقابل «افساد» است و چنین اصلاح طلبی یك «روحیه ی اسلامی» است و آورده اند:
اصلاح طلبی یك روحیه ی اسلامی است. هر مسلمانی به حكم این كه مسلمان است خواه ناخواه اصلاح طلب و حداقل طرفدار اصلاح طلبی است، زیرا اصلاح طلبی هم به عنوان یك شأن پیامبری در قرآن مطرح است و هم مصداق امر به معروف و نهی از منكر است كه از اركان تعلیمات اجتماعی اسلام است. [2] .
بنابراین اصلاح امری پسندیده و در ذات دین و از ویژگی های تدین می باشد و از نظر علمی نیز براساس متدلوژی فقهی و اجتماعی در حوزه های عملیاتی دین زمینه اجتهاد و تفقه در دین با همه ی جوانب آن در جهت اصلاح و زنده كردن و پویا نگهداشتن اندیشه و تفكر
اجتماعی اسلام و سامان بخشی و نظام دهی به جامعه در جهت رشد و پیشرفت و توسعه ها همه جانبه می باشد.
ناگفته نماند واژه اصلاحات از واژه های پرطرفدار و پرجاذبه می باشد كه باید براساس جهان بینی و ایدئولوژی كه مبنا و پشتوانه فرهنگی و معرفتی آن است تبیین و تحلیل و سپس پیرامون آن قضاوت و داوری شود، یعنی بشناسیم كه اصلاحات با چه مبادی و منابع تصوری، تصدیقی، متد و روشی و هدف و غایتی صورت می گیرد آنگاه به قضاوت و داوری بنشینیم و به همین جهت است كه اصلاحات گرچه از نظر واژه ای و لغوی معنائی پرجاذبه و باارزش دارد لكن براساس مؤلفه های ذاتی و عرضی خویش به اصلاحات مثبت و منفی، حق و باطل تقسیم پذیر است گرچه «اصلاح» در برابر «افساد» است اما خود متناقض یا پارادوكسیكال نیز می باشد و حتی در فرهنگ قرآن و جوامع روائی و حدیثی نیز چنین تناقض نمائی در مفهوم شناسی اصلاحات نهفته است، در اینجا ضمن نقل مطلبی از اندیشمند فرزانه و دانشمند پرمایه مقام معظم رهبری در خصوص اصلاحات مفهومی و واژه ای با یك رویكردی به «واژه شناسی قرآنی و حدیثی» در تبیین اصلاحات مطالبی را می آوریم:
اصلاحات از آن واژه هایی است كه همیشه پرجاذبه بوده است، همه انسانهایی كه از هر نوع فساد رنج می برند، دلشان با این شعار می تپد و طرفدار اصلاحات هستند. [3] .
با توجه به مطالب اخیر نتیجه می گیریم:
1- اصلاحات واژه ای پرجاذبه است.
2- اصلاح در برابر افساد است.
3- انسان به لحاظ فطری و عقلانی طرفدار اصلاحات یا اصلاح پسند است.
[1] بحث مفهومي اصلاحات يك ضرورت منطقي، فلسفي و فرهنگي است و در هر نظريه ي علمي و پژوهش هاي نظري كه انجام مي پذيرد بحث از مفاهيم، واژه و حدود آنها از اصول مهم علمي قلمداد مي شود و جلوي بسياري از خطاها و لغزش ها را مي گيرد زيرا واژه «اصلاح» هم در فرهنگ قرآن و هم در گفتمانهاي جديد متشابه و پارادوكسيكال مي باشد لذا مفهوم شناسي آن از نظر لغوي و اصطلاحي امري ضروري و عقلاني مي باشد.
[2] نهضت هاي اسلامي در صد ساله اخير ص 7.
[3] سخنراني مقام معظم رهبري 28 / 1 / 79.